سیستان سرزمین بزرگ مردانی چون رستم ، یعقوب لیث و فرخی سیستانی
سیستان در یک نگاه
منطقه سیستان با مساحت 15197 کیلومتر مربع در محدوده جغرافیایی بین 60 درجه و 15 دقیقه تا 61 درجه و 50 دقیقه طول جغرافیایی و 30 درجه و 5 دقیقه تا 31 درجه و 28 دقیقه عرض جغرافیایی وافع گردیده است . که از شمال و شرق به کشور افغانستان ، از جنوب به شهرستان زاهدان و از مغرب و شمال غربی به دشت لوت و شهرستان نهبندان استان خراسان جنوبی محدود می شود . حدود ده درصد از نواحی سیستان را اراضی کشاورزی و مابقی را مراتع اطراف دریاچه هامون و ارتفاعات غرب منطقه تشکیل می دهند . از نظر تقسیمات سیاسی سیستان شامل دو شهرستان زابل و زهک و پنج بخش : مرکزی ، شیب آب ، پشت آب ، میانکنگی ، شهرکی و نارویی و هفده دهستان با 938 روستای مسکونی و 396099 نفر جمعیت با تراکم 22 نفر در هر کیلومتر مربع میباشد . شهرستان زابل با جمعیت بالغ بر 156034 نفر (1381) مرکز سیستان می باشد
آب و هوا : از نوع بیابانی گرم و خشک می باشد . 45+ و 7- حداکثر و حداقل دما می باشد و بادهای 120 روزه از مهمتریت عوامل موثر در آب و هوای سیستان است .
منابع آبی : رودخانه هیرمند که از کوه بابا در افغانستان سرچشمه می گیرد و باطی هزار کیلومتر مسافت وارد سیستان می شود تنها منبع آبی این منطقه میباشد .
پیشینه تاریخی :
سیستان سرزمین اساطیر زادگاه حماسه ، پرورش خانه پهلوانی ، خاستگاه نخستین تمدنهای پیشرفته بشری ، پل ارتباطی اسیای غربی با مناطق هندو چین ، و معبر کاروانهای تجاری بوده است ، این حوزه باستانی در ادوار مختلف با نامهای زیر خوانده می شده است : درانگیانا ، زارنگیاسیوستا ، ماساژت سکستان ، نیمروز ، زرنگ ، زرنج ، زابلستان ، سیستان و بیش از هشتاد نام دیگر .
سیستان در دوران مادها (708-550پ.م) یکی از ایالتهای خاوری ماد به شمار می رفت . زرنگ یا سیستان دوره هخامنشی (550-330پ.م) از پارت جداشد و ساتراپ جداگانه ای را تشکیل داد . سکاها در سال (128-127پ.م) در سیستان حکومتی بنا نهادند و از مهرداد دوم اشکانی (123-88پ.م) خراج گذار اشکانیان شدند . در (23 ه-ق) مسلمانان وارد سیستان شدند و در روزگار معاویه ، عبدالرحمن بن سمر به حکومت آنجا گمارده شد.
یعقوب لیث صفاری که نخستین دولت مستقل ایرانی را پایه گذاری کرد در محرم سال (247 ه-ق) سیستان را گشود . وی در سال (265ه-ق)در گندیشاپور فدر روستای شاه آباد فدر 10 کیلومتری شهر دزفول درگذشت . و در همانجا به خاک سپرده شد و عمر و لیث به جای او فرمانروا شد . سیستان درسال (393 ه-ق) به دست محمود غزنوی افتاد و برادرش ناصر الدین حاکم سیستان شد .
در سال (429 ه- ق) طغرل سلجوقی ، خراسان و سیستان را گشود و ابوالفضل نصر صفاری را در حکومت سیستان پایدار کرد . سیستان در سال (609 ه-ق) به دست خوارزمشاهیان افتاد و در (619 ه –ق ) مغولان آن را گشودند .
تیمور در (764 ه- ق) از ملک جلال الدین کیانی ، فرمانروای سیستان شکست خورد و زخمی بر پای راستش وارد آمد که هیچگاه درمان نشد و به تیمور لنگ سرشناس گردید او در سال (785 ه- ق ) باردیگر به سیستان لشکر کشید . این سرزمین در زمان صفویه از پادشاهان صفویه فرمان می بردند نادرشاه افشار ، ملک محمود سیستانی را سرکوب کرد و سیستان را گشود از سال (1218 ه –ق ) که ایران گرفتار جنگ با روسیه تزاری شد ، افغانها به خراستان و سیستان تاختند . ولی شجاع السلطنه آنان را تارومار کرد در سال (1289 ه-ق) در روزگار حکومت ناصر الدین شاه قاجار ، بخشی از سیستان به دست گلداسمید انگلیسی به افغانستان واگذار شد و رود هیرمند ، مرز بین ایران وافغانستان تعیین گردید.
در سال 01330 ه –ش ) قیام خونین مردم سیستان برعلیه حکومت پهلوی و خاندان علم .
در سال (1357 ه –ش ) پیروزی انقلاب اسلامی و شورع بکار رادیو زابل
( برگرفته از کتاب فرهنگ عامه ، نگارش مزاگلستانه )
مردم شناسی :
پژوهشگران مردم سیسستان را آریایی سکایی می دانند که هزاران سال پیش از نواحی شمال سیبری و نیمه شرقی فلات ایران کوچ کرده اند ، سیستانی ها مردمانی سخت کوش ، با ایمان ، وطن دوست و مرزدارند که به زندگی ساده و سخت عادت دارند .
دین : در آغاز کیش مهرپرستی و آیین زرتشتی در بین سیستانیها رواج داشت پس از ورود اسلام اولین قومی که اسلام پذیرفتند . سیستانیها بوده اند ودرتاریخ آمده است که هیچگاه سب حضرت علی (ع) نگفتند مذهب آنان شیعه جعفری و بلوچهای سیستان ، پیرو مذهب سنی حنفی مباشند .
زبان : زنان سیستانی شاخه ای از فارسی دری مباشد که به قول فرهنگ شناسان از زبانهای متروک کهن بوده است در سال 25 هجری قمری یعقوب لیث زبان فارسی دری را زبان رسمی ایران کرد .
طوایف : طایفه های بومی سیستان را زابلی ، مهاجرین بلوچ ، عشایر و مهاجرینی که از پاکستان ، هندوستان و سایر نقاط ایران به این منطقه آمده اند تشکیل می دهند .
مشاغل : عمده مشاغل سیستان کشاورزی ، دامداری ، صیادی و تجارت است
پوشاک : برگرفته ارسیر تاریخی و تحت تاثیر اقلیم آب و هوا و مورفولوژی منطقه است . پوشاک محلی مردان پیراهن گشاد و حاک با شلوار چین دار (نمون) و زنان نیز از پیراهنی (چهل نریز) که در قسمت جلو سینه و سرآستین دارای سوزن دوزی است و شلوار گشاد چین دار باسکت سوزن دوزی شده و جاوند به عنوان چادار می باشد .
خوراک : درصد زیادی از خوراک منطقه با توجه به آنچه که تولید می گردد درست می شود مانند (اجیرک ، اشکنه ، چیلک ، فنامه ، برگه ، کشک زابلی ، شیرینک چولی )
ادبیات شفاهی : تاثیر از بوم خود دارد ( طبیعت ، مهاجرت ، رنج کار ، عشق ) شامل افسانه ها ، ضرب المثل ها ، چیستان ها ، لالایی ها و غیره میباشد .
انواع نذرها : نذر بی بی سه شنبه ، نذر جد سید باقر ، نذر گندم بریان ، نذر خانه خدا و ...
بازیهای محلی : کبدی کبدی ، حسوخسو، ارغنی (اتل متل) ، چشم مرغک ، کلاه جل جل
داروهای گیاهی : اسپند (رفع پرخوری ) ، بادبان (هضم غذا ) زیره (درد معده) اجفون شونک ( دل درد) ، ازگن (سرما خوردگی ) و ...
اولین ها در سیستان :
یکی از اولین ترجمه های قرآن کریم ، به گوش سیستانی و با واژه های سیستانی می باشد . این قرآن نفیس که به ( قرآن قدس ) زیور نام یافته به خط کوفی نوشته شده است .
اولین پهلوان حماسی ایران و پاسدار فرهنگ و رادمردی ایرانیان ، رستم فرزند زال ، فرزند سام ، فرزند نریمان ، در شاهنامه این خردنامه فردوسی از سیستان گرفته شده است .
یعقوب لیث صفاری ، نخستین شهریار ایران پس از اسلام و احیاگر زبان ، ادبیات و استقلال ایران از سیستان برخواسته است .
رابعه بنت کعب قزداری ، نخستین شاعر و پارسی گوی ایران سیستانی است . ابو سلمان سجستانی ، فیلسوف سده چهارم هجری و از مفاخر ایران و جهان در انتشار میراث فرهنگ اسلامی ، زادگاه وی سیستان است . ابو یعقوب سجستانی ، نویسنده کهن ترین کتاب نشر پارسی دری یعنی (کشف المحبوب ) زاده سیتان است حریر ابن عبداله سجزی از اولین فقهای جهان تشیع و از شاگردان حضرت امام جعفر صادق (ع) برخاسته از سیستان است .
محمد ابن وصیف سگزی اولین شاعر شعر مکتوب فارسی در قرن سوم هجری ازافتخارات سیستان است .اولین قوانین بیمه های اجتماعی توسط یعقوب لیث صفاری نوشته شده است اولین آسیابهای بادی جهان اختراع سیستانیان است . اولین مردمی که در زمان خلفای جور اموی سب مولا علی (ع) نکردند سیستانیان بودند . اختراع خط معقلی در قرن اول هجری به ابراهیم سجزی و اختراع خط جلیلی در اوایل اسلامی به یوسف سگزی منسوب است .
اولین دانشمندی که اسطرلاب زورقی را اختراع کرد استاد ابو سعید سجزی اهل سیستان است . اولین تصاویر انیمیشن یا تصاویر متحرک سینما در شهر سوخته متعلق به سرزمین سیستان است .
قدیمی ترین جراحی جمجمه برانسان از مردمان شهر سوخته سیستان می باشد . قدیمی ترین تخت نردبازی در گورهای شهر سوخته کشف شده است .
جاذبه های تاریخی :
شهر سوخته :
در موقعیت 56 کیلومتری جنوب غرب زابل قرار گرفته است . تمدن هوشمند و خلاق شهر سوخته ، به عنوان بزرگترین استقار شهر نشینی متمدن در نیمه شرقی فلات ایران ، نمونه ای منحصر به فردو حکایت گر واقعی علم ، صنعت و فرهنگ گذشته های دور سیستان است . این شهر بزرگ با پنج هزار سال قدمت و 151 هکتار مساحت شناسنامه پرافتخار سیستانیان می باشد.
ویژگیهای مهم :
- اولین و بزرگترین استقرار شهر نشینی در شرق فلات ایران که در نهایت صلح و آرامش زندگی می کردند .
- وجود ساختارهای اقتصادی – اجتماعی با تقسیم کار اجتماعی مانند : صفالگر – صنعت گر – فلزگر – سنگ تراش و ...
- شواهد به ثبت رسیده از آگاهی آنان از علم پزشکی ، ریاضیات ، نجوم و علوم دیگر
دهانه غلامان :
در دو کیلومتری روستای قلعه نو از توابع روستای زهک در بخش شهرکی نارویی سیستان واقع شده است در این منطقه آثار و خرابه های بسیاری از دوره هخامنشی دیده می شود . آثار موجود در دهانه غلامان در روی یک سلسله بلندیهای طبیعی به درازای 5/1 کیلومتر و پهنای 300 تا 800 متر در کنار بقایای دلتای قدیمی و خشک سنارود واقع شده است .
ویژگیهای مهم :
- تنها شهر متعارف گزارش شده در دوران هخامنشی
- وجود معبد بزرگ به عنوان شاخص باروها و مناسک ویژه مذهبی
- اعطای لقب یاری گر به مردم این دیار از سوی کورش هخامنشی
- هرودوت میزان مالیات پرداختی این منطقه را پس از مصر اعلام کرده است
کوه خواجه (اوشدیم )
در موقعیت سی کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل قرار دارد . این کوه به صورت برجستگی بازالتی سیاه رنگ در میان دریاچه مقدس هامون به طرز شگفت انگیری خودنمایی می کند . سلسله آثار موجود در روی این کوه شامل یک بنای وسیع و آتشکده درون آن ، دو قلعه خشتی ، بقایای راه قدیمی و حصارهای مختلف ، چند زیارتگاه مربوط به دوران اسلامی و تعداد بی شماری قبور سنگی می باشد . این کوه نزد سه دین زرتشت مسیحیت و اسلام مقدس می باشد .
ویژگیهای مهم :
- شاه نشین ریاست سگستان در دوران اشکانی
- مرکز اولیه معماری دوایوانی ، چهار ایوانی و طاقهای ضربی
- وجود تزئینات معماری خصوصا گچبری و نقاشی های منحصر به فرد
قلعه مچی :
در شش کیلومتری شهر سوخته قرار گرفته که قدمت آن از تاریخ صفویه است قلعه مچی در ناحیه حوض داران در 60 کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل ، حدفاصل شهر سوخته و تاسوکی و در سمت راست جاده زابل به زاهدان قرار گرفته است این قلعه مقر و کاخ فرمانروایی خاندان رئیسی ، فرمانروایان جنوبی سیستان میباشد که با خشت و کل ساخته شده است . ارتفاع تیز قوس ایوان شمالی از زمین ده متر است و دهانه آن 5/7 متر پهنا دارد .
قلعه سکوهه :
روستای سکوهه در مسیر جاده زابل به زاهدان در بخش شیب آب می باشد که قدمت آن از دوران قاجار میباشد . سکوهه نام خود را از سه تپه رسی واقع در داخل شهر می گیرد . دارای دیواری است که دور تا دور شهر و در اطراف دو تپه اصلی ساخته شده است و به شکل دایره ای بی نظم میباشد قلعه روی جنوبی ترین تپه ها بنا شده است و ساختمان قدیمی آن موسوم به قلعه میرکوچک خان می باشد .
ویژگیهای مهم :
- مرکز برافراشته شدن پرچم ایران در مبارزات با استعمار انگلیس در منطقه
- آخرین کرسی نشین سیستان در دوران قاجار
- ثبت شواهدی ویژه در راستای روند تکامل معماری در منطقه
زیارتگاه سیستان :
سرزمین دار الولایه سیستان که بنا بر اعتقادات مذهبی دارای زیارتگاه های بی شمار است از جمله :
1- زیارت خواجه غلطان
2- زیارت بی بی دوست
3- زیارت حضرت ابوالفضل
4- زیارت امیر المومنین
5- زیارت شاهزاده اسماعیل
6- زیارت پیر گندم بریان
7- زیارت دوازده امام
8- زیارت آس حاجی
زیارت بی بی دوست :
در ده کیلومتری شمال شرق شهر زابل در بخش مرکزی و در مسیر راه زابل به بنجار و و میانکنگی قرار گرفته است و در حال حاضر زیارت بی بی دوست در باورهای عامیانه متعلق به سیده ای از خاندان آل علی (ع) است
جاذبه های تفریحی :
چاه نیمه :
در فاصله 50 کیلومتری جنوب شرقی شهر زابل و در کنار روستای قلعه نو چاله های طبیعی بزرگی وجود دارد که آب مازاد رودخانه هیرمند به وسیله کانالی به آن سرازیر می شود و گنجایش این مخازن حدود 700 میلیون متر مکعب است که به صورت دریاچه مصنوعی در آمده است که آب مشروب سیستان و قسمتی از آب کشاورزی را در مواقع بی آبی تامین می کند . پارک جنگلی اطراف دریاچه و باغ و حش آن همراه با منظره آبهای زلال و نیلگون دریاجه و باغ وحش آن همراه با منظره آبهای زلال و نیلگون دریاچه ، منظره ای دلفریب و روح بخش را به وجود می آورد .
دریاچه هامون (کیانسه )
بزرگترین پهنه آبهای شیرین ایران و خاورمیانه که از بقایای دریای تیسکه در اواخر دوران سوم (میوسن – پلیوسن ) از دریای تیس جداگردید که هم اکنون دریاچه هامون شامل مجموعه (هامونهای بوزک در شمال شرقی ، سابوری در شمال و هیرمند یا هلمند در غرب سیستان ) می باشد و این پهنه وسیع مشتمل بر دریاچه ها برکه ها نیزارها و مراتعی که تناوبا تمام یا بخشی از آن بوسیله آب گرفته شده است و زیستگاه انواع پرنده های مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان ، درنا، کفچه نوک انواع اردک و غاز و قو و چنگر (جور) و تاووسک می باشد و یکی از مناطق بسیار زیبا و دیدنی در شرق ایران است که قداست خاصی نیز در نزد زرتشتیان دارد .
رودخانه هیرمند
رود بزرگ هیرمند از رودهای پر آب شرقی فلات ایران و آسیا به شمار می رود که سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آن جریان می یابد و طول آن 1100 کیلومتر است از این رو درازترین رود واقع بین سند و فرات محسوب می گردد رود هیرمند از ارتفاعات بابا در افغانستان ( به بلندی 4400 متر ) سرچشمه می گیرد و تا محل گردن دیوار به طول 78 کیلومتر از پیچ و خم سنگلاخ های عظیم عبور می کند و پس از طی مسافتی (1050 کیلومتر ) وارد دریاچه هامون می شد . هیرمند در محلی به نام جریکه به دوشعبه اصلی به نام های پریان مشترک و سیستان رود تقسیم می شود در اوستا از رود هیرمند به نام هئتومنت یاد شده که به دریاچه کیانسه (هامون ) می ریزد.
کوه خواجه :
این کوه نزد سه دین زرتشت ، مسیحیت و اسلام مقدس می باشد که با ارتفاع تقریبی 900 متر به شکل ذو ذنقه ای در وسط دریاچه هامون قرار گرفته است که آب آبهایی در اطراف آن جمع می شود و مراتع آطراف آن یک منطقه گردشگریو تفریحی دلنشین و زیبایی را به وجود می آورد که همه روزه میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی می باشد .
صنایع دستی :
مردان و زنان سیستان با کمال هنر ، صبر ، بردباری و ذوق سرشار از خاک ، سنگ ، فلز ، پشم گوسفند ، موی بز، چوب و ساقه گیاهان آفریده های زیبایی خلق می کنند که نه تنها جنبه تزئینی دارد بلکه برای فروش به نقاط مختلف ایران صادر می شود و عبارتند از :
سفالگری : که قدمت آن به هزاره سوم قبل از میلاد می رسد نشان دهنده خصایل مذهبی ، هنری و اخلاقی می باشد .
گلیم بافی : (شال بافی ) به عنوان زیر انداز ، رختخواب ، سجاده ، خورجین ، سیاه چادر ، سفره و پشتی از انواع گلیم استفاده می شود .
حصیر بافی : از ساقه نی و از برگ درخت خرما به عنوان زیر انداز و سایه بان و ظروف مختلف و پرده حصیری از حصیر استفاده می شود که قدمت حصیر بافی به 500 سال قبل برمی گردد . توتن (قایق گیاهی ) که از یک نوع نی به نام لوئی (لوخ ) بافته می شود برای جابجایی مردم از دریاچه هامون مورد استفاده قرار می گرفت.
خامه دورزی :
این هنردر روستاهای منطقه سیستان رواج دارد که نقوش آن متشکل از خطوط منحنی است که در جلو لباس ، عرقچین ، جانماز ، پشتی و غیره استفاده می شود .
سرمه دوزی ، آیینه دوزی ، سکه دوزی و سیاه دوزی از دیگر صنایع دستی زنان سیستان می باشد .
آب و هوا : از نوع بیابانی گرم و خشک می باشد . 45+ و 7- حداکثر و حداقل دما می باشد و بادهای 120 روزه از مهمتریت عوامل موثر در آب و هوای سیستان است .
منابع آبی : رودخانه هیرمند که از کوه بابا در افغانستان سرچشمه می گیرد و باطی هزار کیلومتر مسافت وارد سیستان می شود تنها منبع آبی این منطقه میباشد .
پیشینه تاریخی :
سیستان سرزمین اساطیر زادگاه حماسه ، پرورش خانه پهلوانی ، خاستگاه نخستین تمدنهای پیشرفته بشری ، پل ارتباطی اسیای غربی با مناطق هندو چین ، و معبر کاروانهای تجاری بوده است ، این حوزه باستانی در ادوار مختلف با نامهای زیر خوانده می شده است : درانگیانا ، زارنگیاسیوستا ، ماساژت سکستان ، نیمروز ، زرنگ ، زرنج ، زابلستان ، سیستان و بیش از هشتاد نام دیگر .
سیستان در دوران مادها (708-550پ.م) یکی از ایالتهای خاوری ماد به شمار می رفت . زرنگ یا سیستان دوره هخامنشی (550-330پ.م) از پارت جداشد و ساتراپ جداگانه ای را تشکیل داد . سکاها در سال (128-127پ.م) در سیستان حکومتی بنا نهادند و از مهرداد دوم اشکانی (123-88پ.م) خراج گذار اشکانیان شدند . در (23 ه-ق) مسلمانان وارد سیستان شدند و در روزگار معاویه ، عبدالرحمن بن سمر به حکومت آنجا گمارده شد.
یعقوب لیث صفاری که نخستین دولت مستقل ایرانی را پایه گذاری کرد در محرم سال (247 ه-ق) سیستان را گشود . وی در سال (265ه-ق)در گندیشاپور فدر روستای شاه آباد فدر 10 کیلومتری شهر دزفول درگذشت . و در همانجا به خاک سپرده شد و عمر و لیث به جای او فرمانروا شد . سیستان درسال (393 ه-ق) به دست محمود غزنوی افتاد و برادرش ناصر الدین حاکم سیستان شد .
در سال (429 ه- ق) طغرل سلجوقی ، خراسان و سیستان را گشود و ابوالفضل نصر صفاری را در حکومت سیستان پایدار کرد . سیستان در سال (609 ه-ق) به دست خوارزمشاهیان افتاد و در (619 ه –ق ) مغولان آن را گشودند .
تیمور در (764 ه- ق) از ملک جلال الدین کیانی ، فرمانروای سیستان شکست خورد و زخمی بر پای راستش وارد آمد که هیچگاه درمان نشد و به تیمور لنگ سرشناس گردید او در سال (785 ه- ق ) باردیگر به سیستان لشکر کشید . این سرزمین در زمان صفویه از پادشاهان صفویه فرمان می بردند نادرشاه افشار ، ملک محمود سیستانی را سرکوب کرد و سیستان را گشود از سال (1218 ه –ق ) که ایران گرفتار جنگ با روسیه تزاری شد ، افغانها به خراستان و سیستان تاختند . ولی شجاع السلطنه آنان را تارومار کرد در سال (1289 ه-ق) در روزگار حکومت ناصر الدین شاه قاجار ، بخشی از سیستان به دست گلداسمید انگلیسی به افغانستان واگذار شد و رود هیرمند ، مرز بین ایران وافغانستان تعیین گردید.
در سال 01330 ه –ش ) قیام خونین مردم سیستان برعلیه حکومت پهلوی و خاندان علم .
در سال (1357 ه –ش ) پیروزی انقلاب اسلامی و شورع بکار رادیو زابل
( برگرفته از کتاب فرهنگ عامه ، نگارش مزاگلستانه )
مردم شناسی :
پژوهشگران مردم سیسستان را آریایی سکایی می دانند که هزاران سال پیش از نواحی شمال سیبری و نیمه شرقی فلات ایران کوچ کرده اند ، سیستانی ها مردمانی سخت کوش ، با ایمان ، وطن دوست و مرزدارند که به زندگی ساده و سخت عادت دارند .
دین : در آغاز کیش مهرپرستی و آیین زرتشتی در بین سیستانیها رواج داشت پس از ورود اسلام اولین قومی که اسلام پذیرفتند . سیستانیها بوده اند ودرتاریخ آمده است که هیچگاه سب حضرت علی (ع) نگفتند مذهب آنان شیعه جعفری و بلوچهای سیستان ، پیرو مذهب سنی حنفی مباشند .
زبان : زنان سیستانی شاخه ای از فارسی دری مباشد که به قول فرهنگ شناسان از زبانهای متروک کهن بوده است در سال 25 هجری قمری یعقوب لیث زبان فارسی دری را زبان رسمی ایران کرد .
طوایف : طایفه های بومی سیستان را زابلی ، مهاجرین بلوچ ، عشایر و مهاجرینی که از پاکستان ، هندوستان و سایر نقاط ایران به این منطقه آمده اند تشکیل می دهند .
مشاغل : عمده مشاغل سیستان کشاورزی ، دامداری ، صیادی و تجارت است
پوشاک : برگرفته ارسیر تاریخی و تحت تاثیر اقلیم آب و هوا و مورفولوژی منطقه است . پوشاک محلی مردان پیراهن گشاد و حاک با شلوار چین دار (نمون) و زنان نیز از پیراهنی (چهل نریز) که در قسمت جلو سینه و سرآستین دارای سوزن دوزی است و شلوار گشاد چین دار باسکت سوزن دوزی شده و جاوند به عنوان چادار می باشد .
خوراک : درصد زیادی از خوراک منطقه با توجه به آنچه که تولید می گردد درست می شود مانند (اجیرک ، اشکنه ، چیلک ، فنامه ، برگه ، کشک زابلی ، شیرینک چولی )
ادبیات شفاهی : تاثیر از بوم خود دارد ( طبیعت ، مهاجرت ، رنج کار ، عشق ) شامل افسانه ها ، ضرب المثل ها ، چیستان ها ، لالایی ها و غیره میباشد .
انواع نذرها : نذر بی بی سه شنبه ، نذر جد سید باقر ، نذر گندم بریان ، نذر خانه خدا و ...
بازیهای محلی : کبدی کبدی ، حسوخسو، ارغنی (اتل متل) ، چشم مرغک ، کلاه جل جل
داروهای گیاهی : اسپند (رفع پرخوری ) ، بادبان (هضم غذا ) زیره (درد معده) اجفون شونک ( دل درد) ، ازگن (سرما خوردگی ) و ...
اولین ها در سیستان :
یکی از اولین ترجمه های قرآن کریم ، به گوش سیستانی و با واژه های سیستانی می باشد . این قرآن نفیس که به ( قرآن قدس ) زیور نام یافته به خط کوفی نوشته شده است .
اولین پهلوان حماسی ایران و پاسدار فرهنگ و رادمردی ایرانیان ، رستم فرزند زال ، فرزند سام ، فرزند نریمان ، در شاهنامه این خردنامه فردوسی از سیستان گرفته شده است .
یعقوب لیث صفاری ، نخستین شهریار ایران پس از اسلام و احیاگر زبان ، ادبیات و استقلال ایران از سیستان برخواسته است .
رابعه بنت کعب قزداری ، نخستین شاعر و پارسی گوی ایران سیستانی است . ابو سلمان سجستانی ، فیلسوف سده چهارم هجری و از مفاخر ایران و جهان در انتشار میراث فرهنگ اسلامی ، زادگاه وی سیستان است . ابو یعقوب سجستانی ، نویسنده کهن ترین کتاب نشر پارسی دری یعنی (کشف المحبوب ) زاده سیتان است حریر ابن عبداله سجزی از اولین فقهای جهان تشیع و از شاگردان حضرت امام جعفر صادق (ع) برخاسته از سیستان است .
محمد ابن وصیف سگزی اولین شاعر شعر مکتوب فارسی در قرن سوم هجری ازافتخارات سیستان است .اولین قوانین بیمه های اجتماعی توسط یعقوب لیث صفاری نوشته شده است اولین آسیابهای بادی جهان اختراع سیستانیان است . اولین مردمی که در زمان خلفای جور اموی سب مولا علی (ع) نکردند سیستانیان بودند . اختراع خط معقلی در قرن اول هجری به ابراهیم سجزی و اختراع خط جلیلی در اوایل اسلامی به یوسف سگزی منسوب است .
اولین دانشمندی که اسطرلاب زورقی را اختراع کرد استاد ابو سعید سجزی اهل سیستان است . اولین تصاویر انیمیشن یا تصاویر متحرک سینما در شهر سوخته متعلق به سرزمین سیستان است .
قدیمی ترین جراحی جمجمه برانسان از مردمان شهر سوخته سیستان می باشد . قدیمی ترین تخت نردبازی در گورهای شهر سوخته کشف شده است .
جاذبه های تاریخی :
شهر سوخته :
در موقعیت 56 کیلومتری جنوب غرب زابل قرار گرفته است . تمدن هوشمند و خلاق شهر سوخته ، به عنوان بزرگترین استقار شهر نشینی متمدن در نیمه شرقی فلات ایران ، نمونه ای منحصر به فردو حکایت گر واقعی علم ، صنعت و فرهنگ گذشته های دور سیستان است . این شهر بزرگ با پنج هزار سال قدمت و 151 هکتار مساحت شناسنامه پرافتخار سیستانیان می باشد.
ویژگیهای مهم :
- اولین و بزرگترین استقرار شهر نشینی در شرق فلات ایران که در نهایت صلح و آرامش زندگی می کردند .
- وجود ساختارهای اقتصادی – اجتماعی با تقسیم کار اجتماعی مانند : صفالگر – صنعت گر – فلزگر – سنگ تراش و ...
- شواهد به ثبت رسیده از آگاهی آنان از علم پزشکی ، ریاضیات ، نجوم و علوم دیگر
دهانه غلامان :
در دو کیلومتری روستای قلعه نو از توابع روستای زهک در بخش شهرکی نارویی سیستان واقع شده است در این منطقه آثار و خرابه های بسیاری از دوره هخامنشی دیده می شود . آثار موجود در دهانه غلامان در روی یک سلسله بلندیهای طبیعی به درازای 5/1 کیلومتر و پهنای 300 تا 800 متر در کنار بقایای دلتای قدیمی و خشک سنارود واقع شده است .
ویژگیهای مهم :
- تنها شهر متعارف گزارش شده در دوران هخامنشی
- وجود معبد بزرگ به عنوان شاخص باروها و مناسک ویژه مذهبی
- اعطای لقب یاری گر به مردم این دیار از سوی کورش هخامنشی
- هرودوت میزان مالیات پرداختی این منطقه را پس از مصر اعلام کرده است
کوه خواجه (اوشدیم )
در موقعیت سی کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل قرار دارد . این کوه به صورت برجستگی بازالتی سیاه رنگ در میان دریاچه مقدس هامون به طرز شگفت انگیری خودنمایی می کند . سلسله آثار موجود در روی این کوه شامل یک بنای وسیع و آتشکده درون آن ، دو قلعه خشتی ، بقایای راه قدیمی و حصارهای مختلف ، چند زیارتگاه مربوط به دوران اسلامی و تعداد بی شماری قبور سنگی می باشد . این کوه نزد سه دین زرتشت مسیحیت و اسلام مقدس می باشد .
ویژگیهای مهم :
- شاه نشین ریاست سگستان در دوران اشکانی
- مرکز اولیه معماری دوایوانی ، چهار ایوانی و طاقهای ضربی
- وجود تزئینات معماری خصوصا گچبری و نقاشی های منحصر به فرد
قلعه مچی :
در شش کیلومتری شهر سوخته قرار گرفته که قدمت آن از تاریخ صفویه است قلعه مچی در ناحیه حوض داران در 60 کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل ، حدفاصل شهر سوخته و تاسوکی و در سمت راست جاده زابل به زاهدان قرار گرفته است این قلعه مقر و کاخ فرمانروایی خاندان رئیسی ، فرمانروایان جنوبی سیستان میباشد که با خشت و کل ساخته شده است . ارتفاع تیز قوس ایوان شمالی از زمین ده متر است و دهانه آن 5/7 متر پهنا دارد .
قلعه سکوهه :
روستای سکوهه در مسیر جاده زابل به زاهدان در بخش شیب آب می باشد که قدمت آن از دوران قاجار میباشد . سکوهه نام خود را از سه تپه رسی واقع در داخل شهر می گیرد . دارای دیواری است که دور تا دور شهر و در اطراف دو تپه اصلی ساخته شده است و به شکل دایره ای بی نظم میباشد قلعه روی جنوبی ترین تپه ها بنا شده است و ساختمان قدیمی آن موسوم به قلعه میرکوچک خان می باشد .
ویژگیهای مهم :
- مرکز برافراشته شدن پرچم ایران در مبارزات با استعمار انگلیس در منطقه
- آخرین کرسی نشین سیستان در دوران قاجار
- ثبت شواهدی ویژه در راستای روند تکامل معماری در منطقه
زیارتگاه سیستان :
سرزمین دار الولایه سیستان که بنا بر اعتقادات مذهبی دارای زیارتگاه های بی شمار است از جمله :
1- زیارت خواجه غلطان
2- زیارت بی بی دوست
3- زیارت حضرت ابوالفضل
4- زیارت امیر المومنین
5- زیارت شاهزاده اسماعیل
6- زیارت پیر گندم بریان
7- زیارت دوازده امام
8- زیارت آس حاجی
زیارت بی بی دوست :
در ده کیلومتری شمال شرق شهر زابل در بخش مرکزی و در مسیر راه زابل به بنجار و و میانکنگی قرار گرفته است و در حال حاضر زیارت بی بی دوست در باورهای عامیانه متعلق به سیده ای از خاندان آل علی (ع) است
جاذبه های تفریحی :
چاه نیمه :
در فاصله 50 کیلومتری جنوب شرقی شهر زابل و در کنار روستای قلعه نو چاله های طبیعی بزرگی وجود دارد که آب مازاد رودخانه هیرمند به وسیله کانالی به آن سرازیر می شود و گنجایش این مخازن حدود 700 میلیون متر مکعب است که به صورت دریاچه مصنوعی در آمده است که آب مشروب سیستان و قسمتی از آب کشاورزی را در مواقع بی آبی تامین می کند . پارک جنگلی اطراف دریاچه و باغ و حش آن همراه با منظره آبهای زلال و نیلگون دریاجه و باغ وحش آن همراه با منظره آبهای زلال و نیلگون دریاچه ، منظره ای دلفریب و روح بخش را به وجود می آورد .
دریاچه هامون (کیانسه )
بزرگترین پهنه آبهای شیرین ایران و خاورمیانه که از بقایای دریای تیسکه در اواخر دوران سوم (میوسن – پلیوسن ) از دریای تیس جداگردید که هم اکنون دریاچه هامون شامل مجموعه (هامونهای بوزک در شمال شرقی ، سابوری در شمال و هیرمند یا هلمند در غرب سیستان ) می باشد و این پهنه وسیع مشتمل بر دریاچه ها برکه ها نیزارها و مراتعی که تناوبا تمام یا بخشی از آن بوسیله آب گرفته شده است و زیستگاه انواع پرنده های مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان ، درنا، کفچه نوک انواع اردک و غاز و قو و چنگر (جور) و تاووسک می باشد و یکی از مناطق بسیار زیبا و دیدنی در شرق ایران است که قداست خاصی نیز در نزد زرتشتیان دارد .
رودخانه هیرمند
رود بزرگ هیرمند از رودهای پر آب شرقی فلات ایران و آسیا به شمار می رود که سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آن جریان می یابد و طول آن 1100 کیلومتر است از این رو درازترین رود واقع بین سند و فرات محسوب می گردد رود هیرمند از ارتفاعات بابا در افغانستان ( به بلندی 4400 متر ) سرچشمه می گیرد و تا محل گردن دیوار به طول 78 کیلومتر از پیچ و خم سنگلاخ های عظیم عبور می کند و پس از طی مسافتی (1050 کیلومتر ) وارد دریاچه هامون می شد . هیرمند در محلی به نام جریکه به دوشعبه اصلی به نام های پریان مشترک و سیستان رود تقسیم می شود در اوستا از رود هیرمند به نام هئتومنت یاد شده که به دریاچه کیانسه (هامون ) می ریزد.
کوه خواجه :
این کوه نزد سه دین زرتشت ، مسیحیت و اسلام مقدس می باشد که با ارتفاع تقریبی 900 متر به شکل ذو ذنقه ای در وسط دریاچه هامون قرار گرفته است که آب آبهایی در اطراف آن جمع می شود و مراتع آطراف آن یک منطقه گردشگریو تفریحی دلنشین و زیبایی را به وجود می آورد که همه روزه میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی می باشد .
صنایع دستی :
مردان و زنان سیستان با کمال هنر ، صبر ، بردباری و ذوق سرشار از خاک ، سنگ ، فلز ، پشم گوسفند ، موی بز، چوب و ساقه گیاهان آفریده های زیبایی خلق می کنند که نه تنها جنبه تزئینی دارد بلکه برای فروش به نقاط مختلف ایران صادر می شود و عبارتند از :
سفالگری : که قدمت آن به هزاره سوم قبل از میلاد می رسد نشان دهنده خصایل مذهبی ، هنری و اخلاقی می باشد .
گلیم بافی : (شال بافی ) به عنوان زیر انداز ، رختخواب ، سجاده ، خورجین ، سیاه چادر ، سفره و پشتی از انواع گلیم استفاده می شود .
حصیر بافی : از ساقه نی و از برگ درخت خرما به عنوان زیر انداز و سایه بان و ظروف مختلف و پرده حصیری از حصیر استفاده می شود که قدمت حصیر بافی به 500 سال قبل برمی گردد . توتن (قایق گیاهی ) که از یک نوع نی به نام لوئی (لوخ ) بافته می شود برای جابجایی مردم از دریاچه هامون مورد استفاده قرار می گرفت.
خامه دورزی :
این هنردر روستاهای منطقه سیستان رواج دارد که نقوش آن متشکل از خطوط منحنی است که در جلو لباس ، عرقچین ، جانماز ، پشتی و غیره استفاده می شود .
سرمه دوزی ، آیینه دوزی ، سکه دوزی و سیاه دوزی از دیگر صنایع دستی زنان سیستان می باشد .
زابل عزیز
نظرات شما عزیزان:
سلام ...
یک چند وقتی بود نیومده بودم وبلاگت
خوب موضوعات وب عوض شده
قالب هم بهتر شده ندا.gif)
یک چند وقتی بود نیومده بودم وبلاگت
خوب موضوعات وب عوض شده
قالب هم بهتر شده ندا
تبادل لینک هوشمند 
وبلاگ
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
<-PollName->
آمار
وبلاگ:
خبرنامه وبلاگ:
